نقش یکنواخت کننده ها در رنگرزی الیاف پنبه، ویسکوز، پشم و نایلون
میل جذبی بسیار بالای بعضی از رنگینهها به الیاف، باعث شتاب این مولكولها به طرف لیف و در نتیجه رنگرزی نایكنواخت میگردد. یکنواخت کننده ها در رنگرزی پنبه، پشم، ویسکوز و نایلون برای جلوگیری از لکه گذاری در کنار تک رنگینه ها و کنترل (کاهش) سرعت جذب در ترکیبات چند رنگینه ای استفاده می شوند. هر چند که در رنگرزی حرارت بالا در کنار الیاف پلی استر کاربرد موثر و غیر قابل انکاری دارند ولی بیشترین کاربرد این مواد در رنگرزی رمق كشی در کنار رنگینه های اسیدی، مستقیم و کرومی است.
یكنواخت كننده ها ممكن است بامكانیزمهای متفاوت به یكنواختتر شدن رنگرزی كمك كنند. گروه اول، نقش یك مولكول رنگینه را بازی كرده و بامیل جذبی بیشتری نسبت به رنگینه مكانهای رنگینهپذیر را اشغال مینماید، سپس در طیرنگرزی و شرایط مناسب ایجاد شده جای خود را به مولكولهای رنگینه میدهد و به اینترتیب از تجمع نایكنواخت مولكولهای رنگینه در یك نقطه (به علت میل جذبی بالا) جلوگیری مینماید. این گروه یكنواخت كننده را الیاف دوست مینامند.
گروه دیگر مواد یكنواخت كننده كه به رنگینه دوست معروف است برخلاف گروه قبلی بار الكتریكی مخالف مولكولهای رنگینه را داشته و به این علت، در حمام رنگرزی به مولكولهای رنگینه جذب میگردد و در نتیجه میل جذبی رنگینه به الیاف كاهش مییابد. در طی رنگرزی و شرایط مناسب مولكولهای یكنواخت كننده به آرامی از مولكولهای رنگینه جدا شده و مولكولهای رنگینه میل جذبی خود را به الیاف باز مییابد و جذب الیاف میگردد.
یكنواخت كنندههای رنگینه دوستممكن است با مكانیزم دیگری عمل كند به این ترتیب كه مولكول مركب رنگینه و یكنواختكننده قدرت جابجایی (مهاجرت) بیشتری را نسبت به مولكول تنهای رنگینه، بین لیف و حمام پیدا میكند و بالاخره مولكولهای یكنواخت كننده رنگینه دوست ممكن است با در هم شكستن تجمع چند مولكول رنگینه (آگلومر) و تبدیل آنها به تجمعهای كوچكتر و درنتیجه آسانتر ساختن جابجایی آنها، باعث یكنواختتر شدن رنگرزی گردد.
نسل جدیدتر محصولات این دسته که توسط شرکت های پیشرو تولید می شوند، دارای ماهیت آمفوتریک بوده و با تلفیق هر دو روش الیاف دوستی و رنگینه دوستی عمل می کنند.
بدیهی ست که محصولات شرکت های مختلف فارغ از ماهیت ظاهری (پودر یا مایع) دارای عملکرد و قدرتی متفاوت باشند. به همین دلیل مراجعه به اطلاعات توصیه شده توسط شرکت سازنده یا نماینده فروش در اولویت است. اما در صورت عدم دسترسی به اطلاعات محصول، به طور کلی می توان از جدول زیر کمک گرفت؛
یکنواخت کننده پودر، معمولن به شکل پرک و به رنگ سفید - کرم، با سرعت حل شدن بالا در آب ولرم که پس از حل شدن کاملا" بی رنگ می شود.
| رنگرزی پشم، ابریشم و پلی آمید | % | 2 - 1 |
| رنگرزی پشم، ابریشم و پلی آمید - شید تیره | % | 3 - 2 |
| رنگرزی پنبه با رنگینه های مستقیم | % | 1.5 - 0.5 |
| رنگرزی پنبه با رنگینه های مستقیم - شیدهای تیره | % | 3 - 2.5 |
| رنگرزی پشم با رنگینه های متال کمپلکس | % | 1 |
| رنگرزی پلی استر - پشم در یک حمام | % | 2 |
توجه: در مورد یکنواخت کننده ها ی پودر توصیه می شود، حداقل 5 دقیقه زودتر از رنگینه ها در حمام حل شوند و سپس رنگینه افزوده شود.
یکنواخت کننده مایع معمولن به رنگ زرد (قرمز) - قهوه ای، با ویسکوزیته پایین و pH 6 - 7 بوده است. این محصول به یخ زدن حساس بوده و بعد از یک نوبت یخ زدگی، کیفیت خود را از دست می دهد. بهترین شرایط برای نگهداری در ظرف در بسته، حداکثر 18 ماه پس از تولید و در دمای 30 - 5 درجه سانتی گراد می باشد.
| رنگرزی نایلون با رنگینه های اسیدی | % | 2 - 1 |
| رنگرزی پنبه با رنگینه های مستقیم | % | 3 - 1.5 |
| رنگرزی پشم با رنگینه های متال کمپلکس | % | 2 - 1 |
| رنگرزی پلی استر - پشم در یک حمام | % | 3 - 2 |
| حمام های مخلوط رنگینه های آنیونیک و کاتیونیک | % | 3 - 2 |
| در حمام های با نسبت L:R = 1:25 - 1:40 | g/l | 1 - 0.3 |
در نظر داشته باشید که مصرف بیش از اندازه یکنواخت کننده ها باعث افزایش مدت زمان رنگرزی می شود.
اغلب یکنواخت کننده ها در آب سخت پایدار و در مقابل تغییرات معمول pH و الکترولیک مقاوم هستند. از این رو می توان آنها را در حمام های مختلف رنگرزی استفاده نمود.
بهبود چشمگیری در ثبات های (به خصوص ثبات سایشی) کالای نهایی پس از رنگرزی با یکنواخت کننده، در آزمایشگاه های معتبر دنیا مشاهده و اثبات شده است.
